İŞ HUKUKU - FAZLA MESAİ ÜCRETLERİ

www.artemishukuk.net

FAZLA MESAİ NEDİR?

İş Kanunu 41.Madde

"...kanunda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalardır…" şeklinde fazla çalışmayı tanımlamıştır.

Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için çalışanın yazılı onayının alınması gerekir.Yönetmelik uyarınca işveren tarafından bu onay her yılbaşında çalışanlardan yazılı olarak alınması ve çalışanın özlük dosyasında saklanması gereklidir.

Çalışanın fazla çalışma yapmaya onay vermemesi halinde ise, çalışan fazla çalışma yapmaya zorlanamaz. Ancak çalışanın bu onayı vermesine rağmen, yasal sınırı aşmayan fazla çalışmaya gelmemesi devamsızlık kapsamında sayılır.

İş Kanunu fazla çalışmayı üç şekilde düzenlemiştir. Bunları kısaca açıklayalım;

1. Genel sebeplerle yapılan fazla çalışma,
Ülkenin genel yararı yahut işin niteliği ve üretimin arttırılması gibi nedenlere dayalı olarak ve belirli koşullar altında, yapılan çalışmadır. İşçinin onayı gerekir.

2. Zorunlu sebeplerle yapılan fazla çalışma,
Bir arızanın mümkün görülmesi halinde, yahut makineler veya araç ve gereçler için hemen yapılması gereken acele işlerde, yahut zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkmasında, ancak işyerinin normal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak koşulu ile fazla çalışma yapılabilir. Çalışanın onayı gerekmez.

3. Olağanüstü sebeplerle yapılan fazla çalışma,
İlke olarak işçinin ve işverenin istek ve iradesi dışında, Bakanlar Kurulu tarafından yurt savunmasının gereklerini karşılayan iş yerlerinde uygulanan fazla çalışmadır. Çalışanın onayı gerekmez.

FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ

Fazla çalışma durumunda, her bir saat çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesi suretiyle hesaplanır.

Çalışma süresi ve fazla çalışma belirlenirken, ara dinlenmelerinin çalışma süresinden düşülerek fiili çalışmanın belirlenmesi gerekir. Bu kapsamda, haftalık 45 saati aşan süreler için %50 zamlı ücret ödenmekle birlikte, haftalık 45 saati aşmamasına rağmen gece süresinde 7.5 saati aşan veya gündüz süresinde 11 saati aşan çalışmalar içinde %50 oranında ilave ücreti ödenmesi gerekir.

Serbest Zaman Düzenlemesi

Fazla çalışma yapan çalışan isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında 1,5 saati, serbest zaman olarak kullanabilir.

Serbest zaman kullanımı çalışanın talebine bağlıdır. Serbest zamanın, fazla çalışmanın geçekleşmesini takip eden altı ay içinde, çalışma sürelerinde ve ücretinde kesinti olmadan çalışana kullandırılması gerekir.

Kimlere Fazla Çalışma Yaptırılamaz?

Mevzuatımızda 18 yaşını doldurmamış çalışanlara fazla çalışma yaptırılması yasaklanmıştır. Bunun yanı sıra, hamile ve emzirme izni kullanan çalışanlara fazla çalışma yaptırılamaz.

Ayrıca mahiyeti ve düzenlenme kapsamı itibariyle kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan kişilere de fazla çalışma yaptırılması mümkün değildir.

Fazla çalışmayı kabul etmiş olsa bile, çalışanın sağlığının fazla çalışma yapmaya elvermediği, çalışan tarafından doktor raporu ile belgelenmesi halinde fazla çalışma yaptırılamaz.

Üst Düzey Yöneticiler; Genel olarak işyerinde üst düzey konumda çalışanların, görev ve sorumluluklarının gerektirdiği ücretinin ödenmesi durumunda, ayrıca fazla çalışma ücretine hak kazanamayacakları kabul edilmektedir. Yöneticiye işveren tarafından fazla çalışma yapması için açık bir direktif verilmemesi ve çalışma saatlerini kendisinin belirlemesi durumunda üst düzey yöneticinin fazla mesai ücreti talep edemeyeceği kabul edilmektedir. Ancak, kendisinin çalışma gün ve saatlerini belirlemediği ve yıllık 270 saatlik yasal sınırı aşan çalışmaları için fazla çalışma ücreti talep hakkı bulunduğu kabul edilmektedir.

Fazla Çalışma Yapılmasının Yasal Sınırı Nedir?

İş Kanununun 41.maddesi bu konuyu düzenlemiştir: “fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz’’

Ancak bu sınırlamaya rağmen çalışanın daha fazla çalıştırılması halinde, bu çalışmalarının karşılığı olan fazla çalışma ücretinin de ödenmesi gerekir.Bu hükmün amacı çalışanı korumaktır.

Fazla Çalışmanın İspatı Nasıl Olur?

Fazla çalışma yaptığını iddia eden, iddiasını ispatla yükümlüdür.

Fazla çalışmanın ispatı açısından tanık beyanları, işyeri kayıtları, işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, kart sistemleri işyeri yazışmaları, iş programları delil olarak kullanılabilir.

Ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti ödemesi bulunmakta ve bordrolar çalışan tarafından çekincesiz imzalanmış ise veya bordro tahakkukları banka kanalıyla ödenmekte ve yine çalışan tarafından çekince ileri sürmeksizin ödemeler alınmış ise, çalışanın bordroda görünenden daha fazla çalışma yaptığını ancak yazılı belge ile kanıtlaması gerekmektedir.

Fazla çalışmanın tanık anlatımları yerine, yazılı belgelere ve işveren kayıtlarına dayanması durumunda, indirim yapılmamaktadır.

Denkleştirme nedir?

Fazla çalışılan iş haftaları ile daha az sürelerle çalışılan haftalar denkleştirilerek çalışılması gereken toplam normal süre aşılmadan çalışma saatlerinin düzenmesidir.

Yani, çalışan ve işveren tarafların muhakkak yazılı anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerinde haftanın çalışılan günlerine günde 11 saati aşmamak koşuluyla farklı şekilde dağıtıldığında denkleştirme yapılmış olur.

Günlük çalışma süresi olan 11 saat aşılmamak kaydıyla yapılan denkleştirmelerde fazla çalışma söz konusu olmaz. Ancak 11 saatlik süreyi aşan çalışmaların denkleştirmeye tabi olmaz, fazla mesai ücreti ya da serbest zaman kullanma hakkı söz konusu olur.

Zamanaşımı Nedir?

Fazla çalışma ücreti alacağı, ücret nev’i alacak olduğundan fazla çalışma ücretine hak kazanıldığı tarihten itibaren başlamak üzere, beş yıllık zaman aşımına tabidir.

AV. BURCU ASLANTÜRK